ماز و راز: چند خطی درباره سیدجمال‌الدین ، میرزا ملکم خان

ص 268 - سید جمال‎الدین و میرزا ملکم خان هر دو از "رفرم" صحبت می‎کردند و هر دو به تقلید از تمدن اروپایی ، ولی با دو اجرای متفاوت اعتقاد داشتند. سیدجمال‎الدین امید و تکیه‎ای به علمای شیعه نداشت بلکه تکیه او به "قرآن" بود و می‎گفت: "مسلمانان روزی باید مثل مسیحیان خود را از قیود مذهبی (رسوماتی که علمای دین مقرر می‎کنند) برهانند.

میرزا ملکم خان گرچه در "دفتر قانون" که خود نوشته است، پیشنها می‌کند که علما و حوزه‎های علمیه باید تحت کنترل وزارت علوم باشند، ولی در عین حال ، بر خلاف سید جمال‎الدین اسد آبادی ، همکاری علما را در رفرم کشور لازم می‌دانست و می‎گفت : "باید از دانش علما در رفورم سیستم قضایی استفاده کرد". ملکم در نطقی که در لندن در مورد تمدن ایران کرد ... می‎گوید: "ما مشاهده کرده‎ایم که افکار و عقایدی که از طرف شما(اروپاییان) به ایران می‎آید، به هیچ وجه مورد قبول واقع نمی‎شود، ولی اگر ثابت شود که همان افکار و عقاید ریشه اسلامی دارند با شعف بسیار همه آن را می‎پذیرند..."